ZWIĄZEK KOMPOZYTORÓW POLSKICH

Opinia została przygotowana, z upoważnienia Związku Kompozytorów Polskich, przez Panią Aleksandrę Wilde, dyrektora Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II st. im Feliksa Nowowiejskiego w Gdańsku,  nauczycielkę muzyki, aktywną uczestniczkę działań udoskonalających szkolnictwo muzyczne:

OPINIA
dotycząca projektu rozporządzenia MKiDN w sprawie ramowych planów nauczania
w publicznych szkołach i placówkach artystycznych
z dnia 12 kwietnia 2022, wersja z 20 lipca 2022 r.

W dniu 4 lutego 2022 r. w Dzienniku Ustaw pod poz. 266 zostało ogłoszone rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 3 lutego 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie typów szkół artystycznych publicznych i niepublicznych. Rozporządzenie wprowadziło długo oczekiwaną zmianę, polegającą na ustaleniu w ogólnokształcącej szkole muzycznej II stopnia kształcenia w cyklu 4 letnim. Konsekwencją tego stała się konieczność dostosowania odpowiednich dokumentów związanych z organizacją pracy w ogólnokształcących szkołach muzycznych I i II st., w tym Rozporządzenia MKiDN z dnia 6 czerwca 2019 r. w sprawie  ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych. Zmiana tego rozporządzenia nastąpiła 13 maja 2022 r., a obecny projekt w wersji z 20 lipca 2022 jest jego kontynuacją i poszerzeniem. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu zamieszczonym na stronie RCL: „Projekt rozporządzenia określa ramowe plany nauczania dla poszczególnych typów publicznych szkół i placówek artystycznych, uwzględniając zakres celów kształcenia i treści nauczania określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego lub podstawie programowej kształcenia w zawodzie szkolnictwa artystycznego, potrzebę dostosowania oferty edukacyjnej szkół i placówek artystycznych do potrzeb i zainteresowań uczniów oraz potrzeb rynku pracy, […] Propozycja wydania nowego rozporządzenia wynika z wniosków, stanowiących efekt konsultacji z uczniami szkół artystycznych i ich rodzicami oraz ze środowiskiem pedagogicznym. W ich toku zwrócono uwagę na następujące kwestie dotyczące w szczególności środowiska kształcenia muzycznego:

1) nadmierna ilość godzin zajęć edukacyjnych artystycznych;

2) niewystarczająca oferta dla uczniów ogólnokształcących szkół muzycznych II stopnia i szkół muzycznych II stopnia, którzy posiadają uzdolnienia ogólnomuzyczne; egzekwowanie wysokich wymagań w zakresie gry instrumentalnej lub śpiewu doprowadza w przypadku tych uczniów do licznych rezygnacji z kontynuacji kształcenia.”.W załączniku

W nowym rozporządzeniu o ramowych planach nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych tworzy się w ogólnokształcącej szkole muzycznej II stopnia i szkole muzycznej II stopnia nową specjalność – teoria muzyki. W ramach tej specjalności funkcjonować mogą trzy następujące specjalizacje:

- podstawy kompozycji;
- podstawy dyrygowania;
- podstawy muzykologii.

To pozytywna zmiana, stanowiąca udoskonalenie oferty szkolnictwa muzycznego dla młodzieży uzdolnionej w zakresie ogólnomuzycznym. Zastanawia jednak i niepokoi fakt, że o ile specjalizacje podstawy kompozycji i podstawy dyrygowania realizowane mają być jako przedmiot główny w ramach zajęć indywidualnych, to podstawy muzykologii mogą być realizowane wyłącznie w grupach liczących minimum 3 osoby. To znacząco ogranicza dostęp uczniów do tej specjalizacji, a taki wyjątek nie jest uzasadniony. Zapis powinien definiować górną granicę zajęć grupowych dla wszystkich specjalizacji.

Efektem odniesienia do zarzutu „nadmiernej ilości godzin zajęć edukacyjnych artystycznych” stał się szereg zmian polegających głównie na redukcji godzin niektórych przedmiotów ogólnomuzycznych. Z niektórymi z nich trudno się zgodzić biorąc pod uwagę fakt coraz niższej kultury humanistycznej młodych ludzi oraz potrzeby rynku pracy (na które powoływali się sami autorzy uzasadnienia do projektu rozporządzenia). Ograniczenia liczby godzin, które budzą najwięcej wątpliwości to:

1. redukcja historii muzyki z 8 do 6 godzin w specjalnościach: instrumentalistyka, wokalistyka, rytmika i lutnictwo, a w specjalnościach intrumentalistyka jazzowa i wokalistyka jazzowa redukcja historii muzyki nawet do 4 godzin;
2. wykreślenie z ramowych planów nauczania metodyki nauczania rytmiki w specjalności rytmika;

Ad. 1 Ograniczenie liczby godzin historii muzyki wpłynie bardzo niekorzystnie na ogólny poziom wiedzy muzycznej absolwentów szkół muzycznych. Sprawi, że szkolne programy nauczania coraz bardziej będą oderwane od współczesnej praktyki muzycznej. Niezbędne jest położenie większego akcentu na znajomość literatury muzycznej XX i XXI w., stylów, technik i notacji muzyki 2 połowy XX w. oraz XXI w., zanurzenie uczniów szkół muzycznych we współczesnej sztuce muzycznej (co jest na przykład oczywiste w sztukach plastycznych). Ograniczenie liczby godzin historii muzyki nie będzie temu służyło, tym bardziej że obszar tej dziedziny wiedzy stale się poszerza, a czas na niego przeznaczony jest wciąż redukowany.

Zastanawiający jest również fakt, że w ramowych planach nauczania w specjalnościach instrumentalistyka jazzowa i wokalistyka jazzowa przeznaczono aż 6 godzin na historię muzyki jazzowej, która obejmuje nie więcej niż 150 lat. Tyle samo godzin przeznacza się w pozostałych specjalnościach (instrumentalistyka, wokalistyka, rytmika, lutnictwo) na historię muzyki powszechnej, która rozwija się od ponad 3500 tysiąca lat. Gdyby zachować konsekwencję przydziału godzin (porównanie przydziału godzin historii muzyki w specjalnościach jazzowych i pozostałych) na samą muzykę XX i XXI wieku należałoby przeznaczyć 6 godzin.

Ad. 2 Wykreślenie z ramowych planów nauczania przedmiotu metodyka nauczania rytmiki stoi w sprzeczności z praktycznym, zawodowym charakterem tej specjalności. Kluczowym aspektem tej specjalności jest jej dydaktyczny, edukacyjny charakter Dowodem na to jest obecny kształt egzaminu dyplomowego z rytmiki, w którym jedną z części jest przeprowadzenie zajęć rytmiki, ze szczególnym uwzględnieniem improwizacji fortepianowej. Bez dobrego przygotowania metodycznego trudno mówić o prawidłowym prowadzeniu lekcji, nawet jeśli elementy tej wiedzy przeniesione zostaną do podstaw programowych przedmiotu rytmika (co sugerowało uzasadnienie do rozporządzenia).

Inne zapisy projektu rozporządzenia o ramowych planach nauczania, które wymagałyby jeszcze  ewentualnych korekt lub przemyśleń to:

1. Liczebność grup na zajęciach kształcenia słuchu i wiedzy o muzyce w ogólno-kształcącej szkole muzycznej I st. i szkole muzycznej I st. Obecny zapis brzmi następująco: „zajęcia edukacyjne artystyczne podstaw rytmiki, kształcenia słuchu i wiedzy o muzyce są realizowane w grupach liczących od 10 do 16 uczniów”. W praktyce oznacza to, że małe dzieci uczą się tych trudnych, praktycznych przedmiotów w stosunkowo dużych, 15-16 osobowych grupach. Dla porównania w szkole muzycznej II st. zajęcia kształcenia słuchu odbywają się w grupach nie większych niż 12 osób (cyt. z II st. Zajęcia edukacyjne artystyczne kształcenia słuchu i harmonii są prowadzone w grupach liczących do 12 uczniów). Tę sytuację należałoby zmienić i ujednolicić, przenosząc zasady liczebności grup szkół muzycznych II st. do szkół muzycznych I st..
2. Zamiana proporcji godzin kształcenia słuchu i rytmiki (podstaw rytmiki) w klasach I – III ogólnokształcących szkół muzycznych I st. i szkół muzycznych I st.
   Dotychczasowe ramowe plany nauczania przewidywały 6 godzin kształcenia słuchu i 3 godziny rytmiki dla uczniów pierwszych klas szkół muzycznych I st. Proponowana w projekcie rozporządzenia zamiana na 6 godzin podstaw rytmiki i 3 godziny kształcenia słuchu nie wnosi nic w kwestii odciążenia uczniów liczbą zajęć ogólnomuzycznych. Z natury zajęcia te są zintegrowane, więc zmiana proporcji niewiele wpłynie na sposób prowadzenia lekcji. Natomiast zagadnienia zawiązane z kształceniem słuchu są trudniejsze i wymagają więcej czasu niż zajęcia z rytmiki. Należy również wziąć pod uwagę fakt, że dla uczniów szkół muzycznych I st. w cyklu czteroletnim, gdzie w grupach przeważa młodzież powyżej dziewiątego roku życia, rozwojowo treści nauczania przekazywane na tych przedmiotach lepiej przyswajane są metodami odwołującymi się do intelektu i wnioskowania. Zajęcia ruchowe typowe dla rytmiki często niechętnie przyjmowane są przez dorastającą młodzież.
   Wnioskiem jest zaniechanie zmian proporcji godzin kształcenia słuchu i rytmiki w klasach I-III szkół muzycznych I st.
3. Nieprecyzyjny zapis punktów 4 i 9 w objaśnieniach do tabeli nr 1 w załączniku nr 3 dla ogólnokształcącej szkoły muzycznej II st. Punkty 4 i 9 objaśnień do tabeli nr 1 załącznika nr 3 dotyczą przedmiotów w zakresie rozszerzonym wymienionych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, w czteroletnim okresie nauczania ogólnokształcącej szkoły muzycznej II st. Wprawdzie nie wprowadzono w tych punktach zmian w stosunku do poprzedniej wersji rozporządzenia z 2019 r., jednak zastosowane tam zwroty pozwalają na daleko idące, rozbieżne interpretacje. Na przykład w punkcie dziewiątym mowa jest o „co najmniej 14 godzinach rozszerzeń”, podczas gdy z wcześniejszych zapisów wynika, że nie może być ich więcej niż 14. Wątpliwości budzi też czas przeszły dokonany zastosowany w zdaniu dotyczącym realizacji historii muzyki w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych artystycznych.

Ponieważ zapisy te dotyczą między innymi historii muzyki, której siatka godzin ma być zmieniona, warto jeszcze raz zastanowić się nad sformułowaniem w/w punktów.

Mam nadzieję, że przedstawione powyżej uwagi przyczynią się do podniesienia jakości  projektu rozporządzenia MKiDN w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych.

Aleksandra Wilde
dyrektor OSM I i II st. im Feliksa Nowowiejskiego w Gdańsku